Języki w szkole w liczbach: języki obce, mniejszości i w kontekście migracji

Nie spodziewałam się, że w ciągu dwóch lat zaobserwujemy jakieś zmiany w liczbie uczniów oraz językach nauczanych jako obce i jako języki mniejszości. Ostatnie zestawienie, które przygotowałam obejmuje rok szkolny 2020/2021. Od tego czasu zaszło wiele zmian, m.in. w szkołach pojawili się uczniowie i uczennice z Ukrainy, posługujący się ukraińskim lub rosyjskim, a mniejszość niemiecka została pozbawiona części funduszy na organizowanie lekcji. Przyjrzyjmy się zatem jak zmieniała się oferta języków i liczba uczniów w latach szkolnych 2021/2022 i 2022/2023. Brałam pod uwagę dane dotyczące dzieci i młodzieży uczących się wyłącznie w placówkach publicznych.

Języki obce

Rok szkolny 2021/2022

W roku szkolnym 2021/2022 językami, których uczyło się najwięcej uczennic i uczniów były kolejno angielski, niemiecki, rosyjski, hiszpański i francuski. Potem daleko w tyle były włoski i łacina, a po kilkaset uczniów uczyło się także portugalskiego czy chińskiego. Tu podsumowanie ogólnopolskie:

Język	Liczba uczących się
angielski	5326188
niemiecki	1823692
rosyjski	204894
hiszpański	196918
francuski	116666
włoski	33729
łacina	8125
inny	1381
portugalski	624
chiński	527
czeski	146
grecki	125
japoński	117
arabski	101
ukraiński	54
słowacki	41
maltański	28
turecki	8
bułgarski	1

Jeszcze uwaga co do liczb. W udostępnionych danych nie ma informacji, ile jest godzin danego języka i który jest nauczany jako pierwszy język obcy, a który jako drugi. Zakładam, że przeciętna osoba uczniowska uczy się w szkole dwóch języków, więc te liczby nie są niezależne (czyli osoba, która uczy się angielskiego i niemieckiego jest liczona w tabeli podwójnie).

A tak się przedstawia sytuacja jeśli chodzi o województwa:

wojewodztwo/ język	dolnośląskie	kujawsko-pomorskie	łodzkie	lubelskie	lubuskie	małopolskie	mazowieckie	opolskie	podkarpackie	podlaskie	pomorskie	śląskie	świątkorzyskie	warmińsko-mazurskie	wielkopolskie	zachodniepomorskie
angielski	373099	271560	329373	289159	132321	503145	807989	126302	304705	159374	338183	605608	159668	188826	533991	202885
niemiecki	167054	95625	106745	76793	68986	162503	216641	49045	105668	37191	116540	192263	56482	65130	205679	101347
rosyjski	2963	11278	14840	31156	1281	7062	57680	1123	4887	27777	9250	9331	9494	9912	6068	792
hiszpański	4881	5529	10324	15966	882	17657	52048	3395	15318	1418	16085	22229	4499	3751	20048	2888
francuski	6808	5177	9140	4309	2447	15141	24527	2554	7523	4132	5823	18003	2518	1718	5661	1185
włoski	831	1998	1017	1208	271	5607	6074	576	1180	68	1150	9301	1479	699	880	1390
łacina	703	442	298	449	29	468	849	232	1399	603	317	636	583	52	971	94
inny	75	13	63	12	277	0	276	0	10	126	228	5	0	48	178	70
portugalski	0	0	0	0	0	0	604	0	0	0	0	0	0	0	0	20
chiński	98	0	0	0	0	0	40	0	0	185	93	86	0	0	25	0
czeski	122	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	24	0	0	0	0
grecki	0	0	0	0	0	104	21	0	0	0	0	0	0	0	0	0
japoński	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	59	0	0	58	0
arabski	0	23	0	0	0	14	16	0	0	0	0	0	0	0	48	0
ukraiński	0	0	0	0	0	16	0	0	0	0	0	0	0	35	0	3
słowacki	0	0	0	0	0	11	30	0	0	0	0	0	0	0	0	0
maltański	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	28	0
turecki	0	0	0	0	0	0	8	0	0	0	0	0	0	0	0	0
bułgarski	0	1	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0

Zauważcie, że chociaż suma ze wszystkich województw sugeruje, że to rosyjski jest trzecim językiem co do liczby uczniów, to w poszczególnych województwach często zajmuje nawet piąte miejsce i ustępuje hiszpańskiemu czy francuskiemu. Pewnie lepiej będzie to widać na wykresie, który obejmuje pięć języków z największą liczbą uczniów.

Oprócz tego w ofercie placówek publicznych pojawiły się: portugalski, chiński, czeski, grecki, japoński, arabski, ukraiński, słowacki, maltański, turecki i bułgarski. Tak jak w poprzednim wpisie, znowu nie wiem, o co chodzi z maltańskim, a bułgarskiego z kolei uczy się jedna osoba w kujawsko-pomorskim. Poza tym mniej popularne języki są nauczane blisko granic z odpowiednimi państwami, np. czeski w województwie dolnośląskim, a słowacki w małopolskim. Chociaż zagadką pozostaje, czemu jest też nauczany w województwie mazowieckim. Zastanawiałam się, czy wzrośnie liczba osób, które uczą się ukraińskiego jako języka obcego. W roku szkolnym 2020/2021 zaledwie 19 osób miało taką możliwość, w roku 2021/2022 niewiele więcej – 54. 

Rok szkolny 2022/2023

W minionym roku szkolnym wciąż najwięcej uczniów uczy się angielskiego i niemieckiego, ale na trzecim miejscu już nie jest język rosyjski – przegonił go język hiszpański. Na piątym miejscu jak zwykle francuski. Nie byłabym zaskoczona, gdyby więcej uczniów uczyło się rosyjskiego ze względu na to, że dla wielu osób z Ukrainy uczących się w polskich szkołach, jest to język pierwszy lub drugi i mógł być naturalnym wyborem. Z drugiej strony nie dziwi mnie też popularność hiszpańskiego. Różnice w liczbie uczniów i w poprzednich latach były niewielkie.

Poza tym standardowo – dalej włoski i łacina są na kolejnych miejscach i potem mamy podobny zestaw języków. Z tym tylko, że maltańskiego i bułgarskiego nie ma na liście, za to uczniowie i uczennice w Zachodniopomorskiem ma okazję uczyć się niderlandzkiego.

Tutaj ogólne zestawienie:

Język	Liczba uczących się
angielski	5465023
niemiecki	1727825
hiszpański	211727
rosyjski	190672
francuski	125383
włoski	38079
łacina	7796
inny	1609
chiński	481
japoński	317
ukraiński	261
czeski	256
grecki	75
arabski	29
niderlandzki	12
portugalski	5
słowacki	5
turecki	2

A tu z podziałem na województwa.

wojewodztwo/ język	dolnośląskie	kujawsko-pomorskie	łódzkie	lubelskie	lubuskie	małopolskie	mazowieckie	opolskie	podkarpackie	podlaskie	pomorskie	śląskie	świątkorzyskie	warmińsko-mazurskie	wielkopolskie	zachodniepomorskie
angielski	391723	275529	336732	291155	138773	516879	834560	130175	307756	163013	349185	619192	160165	190150	550605	209431
niemiecki	166294	88766	99685	72967	67627	155718	205493	44676	99582	36207	111971	176321	52714	60562	192067	97175
hiszpański	5717	6564	11617	17821	1374	18593	54305	3708	16076	1300	16740	23297	5341	3702	22244	3328
rosyjski	3360	10946	12936	29550	934	7015	54069	1345	4417	27059	8192	7973	9045	8603	4686	542
francuski	8787	5623	10996	4607	2659	16097	25576	2921	7837	4632	5879	17488	3160	1984	5902	1235
włoski	1008	2293	1291	1670	315	6879	5728	840	1345	44	1407	10622	1635	702	1180	1120
łacina	890	477	316	307	93	731	748	347	1249	310	253	500	624	70	881	0
inny	79	14	0	77	190	49	467	0	0	72	493	1	0	51	66	50
chiński	0	0	0	0	0	0	0	0	0	272	95	83	0	0	31	0
japoński	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	89	0	0	228	0
ukraiński	27	0	0	0	18	28	105	0	0	0	0	0	0	67	16	0
czeski	150	0	0	0	0	0	0	54	0	0	0	52	0	0	0	0
grecki	0	0	0	0	0	73	2	0	0	0	0	0	0	0	0	0
arabski	0	0	0	0	0	0	29	0	0	0	0	0	0	0	0	0
niderlandzki	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	12
portugalski	0	0	0	0	0	0	5	0	0	0	0	0	0	0	0	0
słowacki	0	0	0	0	0	5	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0
turecki	0	0	0	0	0	0	2	0	0	0	0	0	0	0	0	0

I wykres pięciu języków z największą liczbą uczniów i uczennic:

Języki mniejszości

Rok szkolny 2021/2022

W skali ogólnopolskiej niemiecki jest nadal tym językiem mniejszości, którego uczy się najwięcej uczniów i jest też nauczany jako język mniejszości w znacznej liczbie województw. Drugim językiem pod względem liczby uczniów jest kaszubski, ale jest nauczany w pomorskiem. Na trzecim miejscu jest białoruski, a na czwartym – ukraiński. Ten ostatni jest też nauczany w największej liczbe województw. Dalej mamy litewski, hebrajski, łemkowski, słowacki, rosyjski i ormiański. Danym możecie się przyjrzeć dokładnie w tabeli i na wykresie.

Zestawienie ogólne:

Język	Liczba uczących się
niemiecki	56986
kaszubski	21196
białoruski	2498
ukraiński	2150
litewski	591
hebrajski	363
łemkowski	273
słowacki	179
rosyjski	103
ormiański	45

Z podziałem na województwa

województwo/ język	dolnośląskie	kujawsko-pomorskie	łódzkie	lubelskie	lubuskie	małopolskie	mazowieckie	opolskie	podkarpackie	podlaskie	pomorskie	śląskie	świątkorzyskie	warmińsko-mazurskie	wielkopolskie	zachodniopomorskie
niemiecki	128	86	82	0	666	16	179	28544	0	0	3297	21601	28	2154	0	205
kaszubski	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	21196	0	0	0	0	0
białoruski	0	0	0	0	0	0	19	0	0	2446	0	0	0	0	0	33
ukraiński	88	0	0	18	9	64	104	0	292	425	228	18	0	725	12	167
litewski	0	0	0	0	0	0	0	0	0	591	0	0	0	0	0	0
hebrajski	179	0	0	0	0	0	184	0	0	0	0	0	0	0	0	0
łemkowski	88	0	0	0	17	168	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0
słowacki	0	0	0	0	0	179	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0
rosyjski	0	0	0	0	0	0	72	0	0	0	22	9	0	0	0	0
ormiański	0	0	0	0	0	8	16	0	0	0	21	0	0	0	0	0

Rok szkolny 2022/2023

Nie spodziewałam się, że będę musiała zwiększyć liczbę kolorów w palecie wykresu. W zestawieniu pojawia się język, którego do tej pory nie było – romski. Mamy jeszcze parę innych zmian. Językami z największą liczbą uczniów wciąż pozostają niemiecki i kaszubski, tak właściwie to nawet mamy tu wzrost. Zatem w przypadku niemieckiego obniżenie funduszy nie wpłynęło na liczbę uczniów korzystających z ograniczonej oferty. Na trzecim miejscu jest ukraiński, ale nie ma tutaj drastycznego wzrostu, po prostu trochę mniej uczniów i uczennic korzystało z oferty języka białoruskiego. Dokładne dane znajdziecie w tabeli i na wykresie.

Zestawienie ogólne:

Język	Liczba uczących się
niemiecki	63039
kaszubski	22482
ukraiński	2276
białoruski	2226
litewski	600
hebrajski	359
łemkowski	255
słowacki	184
romski	89
rosyjski	54
ormiański	41

Z podziałem na województwa:

Województwo/ język	dolnośląskie	kujawsko-pomorskie	łódzkie	lubelskie	lubuskie	małopolskie	mazowieckie	opolskie	podkarpackie	podlaskie	pomorskie	śląskie	świątkorzyskie	warmińsko-mazurskie	wielkopolskie	zachodniepomorskie
niemiecki	186	44	87	0	636	0	44	30989	0	0	4309	24409	19	2097	0	219
kaszubski	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	22482	0	0	0	0	0
ukraiński	109	0	15	16	16	46	118	0	308	414	209	88	0	755	45	137
białoruski	0	0	0	0	0	0	0	0	0	2223	0	0	0	0	0	3
litewski	0	0	0	0	0	0	0	0	0	600	0	0	0	0	0	0
hebrajski	185	0	0	0	0	0	174	0	0	0	0	0	0	0	0	0
łemkowski	90	0	0	0	16	149	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0
słowacki	0	0	0	0	0	184	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0
romski	0	0	89	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0
rosyjski	0	0	0	0	0	0	29	0	0	0	19	6	0	0	0	0
ormiański	0	0	0	0	0	3	13	0	0	0	25	0	0	0	0	0

Jak widzicie dalej mamy litewski, hebrajski, łemkowski, słowacki, romski, rosyjski i ormański. Liczba osób uczących się rosyjskiego jako języka mniejszości zmniejszyła się o połowę. Możemy spekulować, dlaczego tak się stało i czy wpływ miała wojna? W łódzkiem z kolei uczniowie mają możliwość uczenia się romskiego, co jest zupełną nowością.

Same liczby pokazują niewielką część rzeczywistości i w sumie otwierają wiele pytań. Niestety tylko to jest dostępne i możemy tworzyć rankingi i przyglądać się zmianom, niemniej chętnie poznałabym historie stojące za mniej oczywistymi językami obcymi (serio, o co chodziło z maltańskim?) czy organizacją lekcji języków mniejszości, a zwłaszcza romskiego.

Język i doświadczenie migracji

Kolejna zagadka, którą chciałabym wyjaśnić. Od kwietnia 2022 we właściwie tygodniowych lub kilkutygodniowych odstępach pojawiają się dane dotyczące liczby uczniów i uczennic z Ukrainy i ile z nich korzysta z bezpłatnych lekcji polskiego. Zastanawia mnie, skąd takie szczegółowe monitorowanie. Nie byłam w stanie przeanalizować wszystkich dostępnych tabel, ale sprawdziłam jak wyglądała sytuacja w ostatnich tygodniach czerwca 2022 i 2023.

Liczba uczących się z Ukrainy – stan na ostatni tydzień czerwca 2022

województwo	liczba uczących się	liczba korzystających z lekcji polskiego	odsetek
dolnośląskie	17937	7314	0.4077605
kujawsko-pomorskie	6556	3385	0.5163209
łódzkie	10458	5020	0.4800153
lubelskie	5974	2811	0.4705390
lubuskie	6052	1750	0.2891606
małopolskie	15101	5279	0.3495795
mazowieckie	30174	11610	0.3847683
opolskie	4167	2125	0.5099592
podkarpackie	3781	1566	0.4141761
podlaskie	3038	1421	0.4677419
pomorskie	12768	6688	0.5238095
śląskie	19262	7994	0.4150140
świątkorzyskie	2560	807	0.3152344
warmińsko-mazurskie	3771	1353	0.3587908
wielkopolskie	17370	7087	0.4080023
zachodniepomorskie	8738	3774	0.4319066

Liczba uczących się z Ukrainy – stan na ostatni tydzień czerwca 2023

województwo	liczba uczących się	liczba korzystających z lekcji polskiego	odsetek
dolnośląskie	17496	8485	0.4849680
kujawsko-pomorskie	5983	3779	0.6316229
łódzkie	9990	6121	0.6127127
lubelskie	4990	2691	0.5392786
lubuskie	5867	3235	0.5513891
małopolskie	13429	7537	0.5612480
mazowieckie	27747	13814	0.4978556
opolskie	3971	2574	0.6481994
podkarpackie	3740	2112	0.5647059
podlaskie	2560	1486	0.5804687
pomorskie	12277	7423	0.6046265
śląskie	18173	10233	0.5630881
świątkorzyskie	2291	1308	0.5709297
warmińsko-mazurskie	3061	1815	0.5929435
wielkopolskie	16528	8885	0.5375726
zachodniepomorskie	8391	4768	0.5682279

Wygląda na to, że chociaż w tym roku czerwcu liczba osób uczniowskich jest mniejsza (o ponad 11 tys. osób), to liczba osób korzystających z lekcji polskiego wzrosła znacznie i w większości województw przekracza 50%. Przypuszczam, że może to wynikać z ustabilizowania się oferty w szkołach lub decyzją rodzin o pozostaniu w Polsce, ale by dowiedzieć dokładniej, co może być przyczyną wzrostu, trzeba by było badań ankietowych lub jakościowych.

Co ciekawe, informacja o bezpłatnych lekcjach języka polskiego dla wszystkich uczniów cudzoziemskich były dostępne jedynie w latach 2017 i 2018 (nie chodzi o lata szkolne, po prostu w danych jest napisane, że chodzi o stan na wrzesień 2017 i 2018). Również tylko w tych latach są podane informacje o oddziałach przygotowawczych. Tu bez niespodzianki, o ile w w latach 2017 i 2018 z bezpłatnego polskiego korzystało odpiwednio 9780 i 15 525 uczniów, o tyle w oddziałach przygotowawczych uczyło się w tych samych latach odpowiednio 150 i 371 uczniów. Ta mała liczba jak i wzrost między kolejnymi latami wynikają to z tego, że te oddziały są otwierane od września 2017, a więc to była stosunkowo nowa możliwość. Natomiast ciekawy jest tak duży wzrost wśród uczniów korzystających z lekcji polskiego. Moją uwagę przykuła także informacja o nauce języka kraju pochodzenia. Nigdzie wcześniej nie spotkałam się z informacją, że w polskich szkołach byla dostępna taka oferta, ale jak się okazuje, w całej Polsce z tej ofarty korzystało w latach 2017 i 2018 odpowednio 572 i 532 uczniów. Niestety nie ma informacji o tym, jakie języki były dostępne.

W dalszych latach nie ma informacji o ani o lekcjach polskiego, z wyjątkiem tych dla uczennic i uczniów z Ukrainy, ani o oddziałach przygotowawczych. Mamy szczegółowe informacje o rodzaju pobytu i statusie uczniów, a w latach 2021 i 2022 mamy także dodatkowe dane odnośnie do narodowości, dzięki czemu wiemy, że zarówno w 2021 jak i 2022 najwięcej było uczniów i uczennic pochodzących z Ukrainy, Białorusi, Rosji i Mołdawii. Informacje o narodowości mogłyby posłużyć jako jakaś esytmacja, ilu jest wielojęzycznych uczniów i uczennic w polskich szkołach i z jakimi językami mamy do czynienia, ale byłaby to jedynie estymacja, potrzeba by było bardziej szczegółowych danych.

Ta krótka analiza zdecydowanie otwiera wiele pytań i chętnie bym okrasiła ją informacjami jakościowymi. Wiele pytań dostarcza również sama dostępność danych i informacji – dlaczego w danych po 2018 r. nie ma informacji o lekcjach polskiego? Dlaczego nauka polskiego wśród uczniów i uczennic z Ukrainy jest tak monitorowana? Liczby na to niestety nie odpowiedzą, niemniej cieszę się, że te dane są dostępne i mogłam w jakimś stopniu zaspokoić swoją ciekawość.

Dane

Języki obce w szkołach

Języki mniejszości

Uczniowie cudzoziemcy