Przeżyjmy to jeszcze raz. Słowa-klucze w polskiej prasie od stycznia do grudnia 2021

Zacznijmy od wyjaśnienia pojęć. W językoznawstwie korpusowym słowo-klucz to takie słowo, które pojawia się zdecydowanie częściej niż moglibyśmy oczekiwać.

Jest taka strona internetowa słowa dnia, na której można sprawdzić, jakie słowa miały szczególnie wysoką frekwencję w prasie codzienniej*. Na podstawie tych danych zespół Słów na Czasie omawia kilka słów, które pojawiły się w zestawieniu. Zbiór tekstów z danego dnia jest porównywany ze zbiorem tekstów z ostatnich 12 miesięcy, czyli jeśli w styczniu słowo szczepienie znalazło się na liście najpopularniejszych słów, oznacza, że w ciągu ostatnich miesięcy słowo “szczepienie” pojawiało się zdecydowanie rzadziej niż w styczniu 2021.

Jeśli zajrzycie na tę stronę, wszystkie wymienione tam danego dnia słowa, to właśnie te słowa-klucze, ze szczególnie wysoką frekwencją. Na każdy miesiąć wybrałam kilka słów, które moim zdaniem dobrze oddają to, co się działo wtedy w Polsce (i w mniejszych stopniu na świecie). To jest mój subiektywny wybór, czasem pokrywa się z tym, co wybrała i skomentowała prof. Derwojedowa na stronie internetowej.

* od 2011 były to „Dziennik. Gazeta Prawna”, „Gazeta Wyborcza”, „Polska. The Times”, „Rzeczpospolita”. W roku 2015 doszły „Fakt”, „SuperExpress” i „Nasz Dziennik”.

Mój subiektywny przegląd słów-kluczy:

Słowa stycznia:

szczepionka – rok się zaczął wspaniale
dawka – czekaliśmy na pierwszą, teraz wiele z nas jest już po trzeciej
kolejność – wtedy to miało znaczenie
Neplaczyk – najczęsciej pojawiało się w liczbie mnogiej, ponieważ zdobyli K2 zimą
śnieg i mróz – jak to w styczniu
aborcja – opublikowano uzasadnienie wyroku TK w sprawie aborcji, miesiąc nie kończy się dobrze

Słowa lutego:

szczepienie i dawka wciąż dominują
reklama – chodziło o podatek od reklam, pamiętacie protest mediów?
pączek – bo tłusty czwartek to wspaniałe święto
mróz i śnieg – wciąż dają się we znaki
lodołamacz – musiałay działać na Wiśle między Płockiem i Włocławkiem
walentynka – święto się przyjęło, ale umówmy się, tłusty czwartek wciąż lepszy
mutacja – oczywiście dotyczy wirusa

Słowa marca:

aureola – tęczowa nie obraża
obraza – jak obraza to tylko uczuć religijnych
cisza – w połączeniu “minuta ciszy dla ofiar pandemii”
preparat – wtedy dyskutowaliśmy o preparacie firmy Astra Zeneca
debil – w rolach głównych głowa państwa i Jakub Żulczyk
obostrzenie – wprowadzono nowe

Słowa kwietnia:

Wielkanoc – kwiecień zaczęliśmy od babek, pisanek i mazurków
punkt – bardzo fajne słowo, bo w super połączeniu, chodzi o masowy punkt szczepień
zakrzep – wątpliwości odnośnie do szczepionki Astra Zeneca wciąż trwają
fotowoltaika – oby więcej nie dzwonili
nauka i edukacja – znów hybrydowo
statuetka – m.in. dla Chloe Zhao

Słowa maja:

majówka – wiadomo
matura – po stresującm roku pandemicznym
patent – była mowa o zawieszeniu patentów na szczepionki
palestyński – dowiadujemy się więcej o trudnej sytuacji Palestyńczyków
ład – tak, chodzi o ten polski.
ogródek – otwierają się te restauracyjne
kopalnia – węgla brunatnego w Turowie i skarga Czech

Słowa czerwca:

pieszy – ma pierwszeństwo na pasach
czereśnia – były wyjatkowo drogie, pojawiły się też nazwy innych owoców
Rzeszów – fajne miasto, były tam wybory
upał – nadchodzi lato
równość – w połączeniach “Parada Równości”
Delta – wciąż jesteśmy na początku greckiego alfabetu

Słowa lipca:

burza – były intestywne i częste
powódź – w kilku państwach Europy powodzie były tragiczne w skutkach
wariant – chodzi oczywiście o koronawirus
laboratorium – jak wariant i testy, to i laboratoria są potrzbne
lex – w połaczeniu z “TVN”, słowo jeszcze powróci w grudniu
igrzyska – w Japonii, o dziwo nie przełożone

Słowa sierpnia:

powstanie – na początku miesiąca wspominamy wydarzenia z II wojny światowej
Tokio – kibicujemy sportowcom i sportowczyniom w Japonii
talib – w połowie miesiąca obserwujemy skutki innej wojny. Słowo pojawia się w liczbie mnogiej w połaczeniach z “opanowanie” czy “zwycięstwo”
Afgańczyk – też najczęściej w liczbie mnogiej, wielu z nich próbowało wyjechać z kraju
ewakuacja – i dramatyczne zdjęcia z lotniska
uchodźca i uchodźczyni – w 2015 r. mowa była o syryjskich, w 2021 piszemy o afgańskich.
granica – skutki wojny są widoczne na granicy z Białorusią

Słowa września:

migracja – temat powraca i możemy się spodziewać, że będzie powracać
wyjątkowy – we wrzesień wchodzimy z informacją o stanie wyjątkowym
cena – coraz częściej gazety donoszą o ich wzrostach
spis – chodzi o ten powszechny, trwał od początku kwietnia i zakończył się we wrześniu
grzyb – wiadomo, dary jesieni

Słowa października:

Pandora i Nike – dwa imiona kobiet z greckiej mitologii, w pierwszym przypadku chodzi o Pandora Papers, w drugim o nagordę Nike
nieludzki – przymotnik odnoszący się do stanu wyjątkowego, również w hasłach: “stan wyjątkowo nieludzki”
łóżko – oczywiście to szpitalne, wraz z jesienią powracają tematy covidowe
wieś – to w związku z Polskim Ładem i propozycjami dla wsi i rolnictwa
szkoła – w połaczeniach “szkoła w kryzysie”
polexit – słowo się pojawiało nieśmiało we wcześniejszych latach, ale w październiku było odmieniane przez przypadki we wszystkich dziennikach
cudzoziemiec – to słowo mnie zaskoczyło, jest dość neutralne, używa się go w ustawach, a pojawiło się w takich połączeniach, jak “odsyłać nielegalnych cudzoziemców”
obcokrajowiec – tego słowa również używano w kontekście migracji, np. “zarabiać na przemycie obcokrajowców do Niemiec”
podwyżka i ceny – no i dyskutujemy o efektach inflacji
cmentarz – trwają przygotowania do kolejnych świąt

Słowa listopada:

inflacja – rekordowa
klimat – kończy się szczyt klimatyczny w Glasgow
ciąża – w Polsce niebezpiecznie jest w niej być
kobieta i protest – to już niemalże jesienna tradycja
marsz – chodzi o marsz niepodległości, to niestety też juz tradycja
zemrzeć – liczba zmarłych na skutek zakażenia koronawirusem rosła
migrant – sytuacja na granicy wciąż jest dyskutowana w mediach, słowo „migrant” pojawia się zdecydowanie częściej niż „uchodźca”.
wolontariusz – pojawia się w kontekście osób udzielających pomoc potrzebującym w pobliżu granicy z Białorusią
Omikron – piętnasta litera greckiego alfabetu i kolejny wariant
jarmark – niektóre pod koniec listopada się otwierały, inne były odwoływane

Słowa grudnia:

krew – w hasłach protestu: „Nie chciej, Polsko, mojej/naszej krwi”
Omikron – zapewne jeszcze niestaty z nami zostanie
choinka – zaczynamy przygotowywać się do świąt
straż – chodzi o graniczną, oprócz pojawia się też wojsko
obrona – m.in. wolnych mediów
święto – w częstych kolokacjach pojawiły się zarówno święta Bożego Narodzenia, jak i święto słowiańskie
smog – polskie miasta są jednymi z najbardziej zanieczyszczonych w Europie, a czasem na świecie

Czy spędziłam kilka godzin sprawdzając, o czym gazety pisały każdego dnia 2021? Być może. Ale skoro wykonałam tę pracę, to podzielę się moimi spostrzeżeniami.

1. Od stycznia do maja dominował temat szczepień. Potem tematy okołopandemiczne przycichły, żeby w listopadzie wrócić z Omikronem.

2. Temat migracji układa się w smutną historię. Zaczyna się w sierpniu talibami, Afgańczykami i ewakuacją. Potem dochodzą słowa „uchodźca i uchodźczyni”, razem z „granicą”. „Uchodźca” pojawia się dużo częsciej niż “imigrant”. We wrześniu dochodzi “stan wyjątkowy”, któremu w październiku zaczyna towarzyszyć przymiotnik “nieludzki”. Jesienią coraz rzedziej pisze się o uchodźcach i zdecydowanie częstsze jest słowo “imigrant” czy „migrant”. W grudniu “migrant” i “uchodźca” ustępują frekwencją „wojsku” i „straży granicznej”. Mam wrażenie, że widać tutaj punkt zmiany narracji i przesunięcia punktu ciężkości z osób próbujących przedostać się przez granicę (choć nie podejrzewam, żeby prasa byla im przychylna), na straż graniczną i żołnierzy.

3. Polska prasa codzienna mało pisze o kryzysie klimatycznym. Zdziwił mnie brak wysokiej frekwencji słów związanej z klimatem. Jeśli na listę trafiła “kopalnia” czy “węgiel”, to w związku kopalnią w Turowie i konflikcie z Czechami. „Klimat” czy “ocieplenie” pojawia się głównie w miesiącu szczytu klimatycznego w Glasgow.

Niebawem dowiemy się, które słowo kapituła i internauci uznali za najlepiej reprezentujące wydarzenia 2021. Ma nadzieję, że ten subiektywny przegląd przypomniał Wam, czym żyła polska prasa w minionym roku.

Źródła:

Strona słowa dnia: http://slowadnia.clarin-pl.eu/ 

Strona Słowa na czasie: http://www.slowanaczasie.uw.edu.pl/

Łaziński, M. (2020) Słowa klucze polszczyzny w statystyce i w świadomości społecznej. W: A. Hącia, K. Kłosińska & P. Zbróg (Red.). Polszczyzna w dobie cyfryzacji. PAN. (ss. 267-276)