Jak bardzo europejska polityka migracyjna nie działa?

Najbardziej utkwił mi fragment, w którym jedna z osób przebywających w libijskim ośrodku detencyjnym zapytała pracownika organizacji humanitarnej, czy jest po to, żeby ich ewakuować. Pracownik odpowiedział, że nie. Osoba przebywająca w ośrodku, zapytała, po co w takim razie w ogóle tutaj jest? 

Książka Sally Hayden ma wiele zalet. Po pierwsze autorka stara się oddać głos osobom, które próbowały dostać się do Europy przez Morze Śródziemne i trafiły do ośrodków detencyjnych w Libii. Po drugie rozlicza nie tylko europejskich instytucji ale także międzynarodowe organizacje humanitarne, głównie UNHCR i IOM. Wiadomości od osób, które z własnej inicjatywy skontaktowały się z Hayden, wplecione są w faktograficzną relacje o warunkach w ośrodkach i śledztwo związane z działaniami organizacji humanitarnych. 

Reportaż łączy perspektywy i historie osób szukających azylu w Europie z analizą systemowych przyczyn migracji. Winne są oczywiście cynizm i ignorancja europejskich polityków oraz nieudolność organizacji, stworzonych by zapewniać ludziom ochronę. Skala zaniedbań i liczba złych decyzji jest przerażająca. Spodziewałam się, że reportaż podejmie temat, jak nieludzka i pełna błędów jest europejska polityka migracyjna, np. by zatrzymać migrację z państw Rogu Afryki UE wspiera finansowo rządy, które de facto są przyczyną, dla której ludzie decydują się opuścić swój kraj. O fiksacji na punkcie ochrony granic, Fronteksie i  wypychaniu osób poszukujących azylu nie wspomnę. Zaskoczyły mnie natomiast  działania międzynarodowych organizacji, które teoretycznie powinny nadzorować i monitorować sytuację w Libii, a które w praktyce są nastawione na pozyskiwanie funduszy, nie zawsze optymalnie rozdysponowanych. Od lektury książki, kiedy widzę zdjęcia UNHCR, zawsze sprawdzam, jak bardzo widoczny jest ich branding.

Hayden zwraca także uwagę, jak te agencje humanitarne kontrolują język używany do opisywania sytuacji osób przetrzymywanych w Libii. W arabskim raporcie ośrodki detencyjne określane są jako ‘schroniska’, z kolei kiedy libijska straż nadbrzeżna przechwyci łódź z osobami próbującymi dostać się do Europy, będzie to ‘ratunek’. IOM (International Organization for Migration, Międzynarodowa Organizacja ds. Migracji) natomiast jest zaangażowana w projekt dobrowolnych powrotów, które tak na dobrą sprawę dobrowolne nie są. Wszystko po to, aby zakamuflować stan faktyczny.

O rzeczywistej sytuacji w ośrodkach detencyjnych i jak wyglądają ‘ratunki’ i ‘dobrowolne powroty’ dowiadujemy się za sprawą osób, które doświadczyły tego na własnej skórze. Niesamowite jest to, że te osoby same znalazły kontakt do dziennikarki i ryzykując życie (posiadanie telefonu w centrum było zabronione) informowały Hayden o sytuacji po angielsku. Okazało się, że jedna z osób, która najlepiej władała tym językiem pomagała innym pisać wiadomości. Autorka potem dzieliła się tym na Twitterze i informowała organizacje pozarządowe (jej posty z 2019 r. poniżej). Sama Hayden dużo miejsca poświęca swojej roli w całym procesie raportowania o warunkach w libijskich ośrodkach, doskonale zdaje sobie sprawę, że świat chętniej usłyszy o sytuacji od Europejki niż od osób z Afryki, które przez to piekło przeszły.

W trakcie lektury musiałam weryfikować swoje nastawianie. Irytowało mnie, że autorka nie widzi cienia nadziei, nie docenia oddolnych inicjatyw w Europie. Tylko że właściwie cienia nadziei nie ma, trzeba by było zmienić cały sposób myślenia o imigracji spoza Europy, a inicjatywy po prostu sprzątają po katastrofalnych skutkach dotychczasowych regulacji. Dobrego zakończenia tutaj nie ma.

***

Sally Hayden, „My Fourth Time, We Drowned: Seeking Refuge on the World’s Deadliest Migration Route”, Harper Collins 2022.