W język ingerujemy częściej niż myślimy. Regulujemy sporną pisownię jakiegoś słowa, upraszczamy pisownię innego, ustalamy terminologię w jakiejś dziedzinie nauki, itp. Innymi słowy, planujemy język.
Planowaniem językowym (language planning) nazywamy czynności, które zmierzają do zmiany lub stabilizacji zachowania wobec języka w jakiejś społeczności. Przykładem zmiany są wielokrotnie wspominane feminatywy czy petycja, by dodać w słowniku adnotację, że ‘Murzyn’ to słowo nacechowane pejoratywnie. Przykładem stabilizacji są np. słowniki terminologiczne – ktoś chce ustalić terminologię, by było jasne, jakich określeń używamy w danej dziedzinie nauki.
Planowanie może dotyczyć wspomnianej ortografii czy terminologii, może też dotyczyć tak istotnych kwestii, jak np. rewitalizacji języków zagrożonych wymarciem. To pierwsze planowanie nazywamy korpusowym, to drugie – statusowym. Nietrudno się domyślić, że statusowe planowanie dotyczy statusu języka, czyli w jakich sferach język jest używany lub jaki ma status w danej społeczności, np. kaszubski jest uznany za język regionu, a śląski nie, co obniża jego status względem kaszubskiego. Korpusowe planowanie dotyczy korpusu języka, czyli tego, co składa się na język – leksyki, składni, morfologii itp. Przykłady poniżej dotyczą właśnie tego rodzaju planowania języka.
Ja od pewnego czasu przyglądam się temu, jak aktywiści świadomie podchodzą do języka, zarządzają nim i go planują. Parę miesięcy temu jedna z popularnych edukatorek seksualnych, Kasia Koczułap zadała na swoim instagramie zadała obserwatorkom pytanie, jak nazywają swoje genitalia. Nazw było bez liku i już samo to jest problematyczne, bo te nazwy są często prywatne i niezrozumiałe dla otoczenia, co może zaważyć na zdrowiu. Kasia podała bardzo dobry przykład – jeśli dziewczynka, która jest święcie przekonana, że cipka to “koko”, powie, że jakiś dorosły dotykał ją w “koko”, to być może rodzic zrozumie, że córeczka padła ofiarą wykorzystania, ale przedszkolanka czy inny dorosły może nie wiedzieć, o co chodzi. Gdyby rodzic dziewczynki używał słowa “cipka”, jej komunikat byłby jasny.
Kasia właśnie propaguje określenie “cipka” i tłumaczy jego zalety: jest jednoznaczne, przez niektóre słowniki uznane za potoczne i ma tę przewagę nad medycznym sromem, że nie jest obarczone archaicznym znaczeniem. Otóż “srom” kiedyś znaczyło wstyd, a jak podkreśla edukatorka, w edukacji seksualnej chodzi o to, żebyśmy przestali się wstydzić gadać o naszej seksualności. Czyli twórczyni przyświeca także idea normalizacji.
Swoją drogą, ta liczba różnych nazw, które często naprawdę są bardzo prywatne i zrozumiałe tylko dla najbliższych, wskazuje, że kobieca seksualność nie jest przepracowana przez język i sugeruje, że to jest spore tabu, które może kosztować zdrowie. Tym ważniejsza jest praca wszystkich edukatorów_ek seksualnych.
Paulina Mikuła z kanału Mówiąc inaczej zaproponowała też zapożyczoną z łaciny ‘wulwę’, ‘cipka’ jest w Słowniku seksualizmów polskich oznaczona jako wulgarna, niemniej twórczyni zauważa, że coraz chętniej jest używana w języku potocznym.
Takie planowanie języka zakwalifikowałabym jako ustalanie terminologii i stabilizację języka. Zmianą zastanego stanu są inne działa podjęte przez twórczynie internetowe. Wróćmy do Kasi Koczułap, bo na jej koncie znajdziemy wszystko, czego językoznawca potrzebuje – korpus tekstów w postaci postów i stories oraz wyjaśnienia, dlaczego dąży się do zmiany lub stabilizacji danego języka. W postach i na stories zobaczycie takie formy:
(1) Wytłumaczyć dziecku, że nie zrobiło nic złego a nauczycielom_kom Wasze stanowisko.
(2) Szybkie przypomnienie: masz prawo wymagać od partnera_ki aktualnych badań na infekcje przenoszone drogą płciową, w tym wirusa HIV.
Po pierwsze uwzględniają one kobiety, mężczyzn, a ‘_’ służy osobom niebinarnym, dotyczy to zarówno rzeczowników i czasowników. Na innych kontach spotkałam się też z asteryskiem zamiast podkreślenia. Kolejnym przykładem języka inkluzywnego to używanie takich określeń jak ‘osoby z penisem’ i ‘osoby z pochwą’. Stosując takie formy użytkownik języka zaznacza, że widzi osoby niebinarne, transpłciowe, interpłciowe, uwzględnia je i ma świadomość, że ich widoczność jest ważna. Chociaż warto zauważyć, że i te określenia spotykają się z krytykę ze względu na sprowadzanie osób do narządów, dlatego warto zważyć na kontekst ich używania.
Do świadomości odwołuje się też autorka inicjatywy Pełnoprawna, Katarzyna Bierzanowska, która w jednym z filmów na swojej stronie na Facebooku tłumaczy, dlaczego sama stosuje określenie ‘osoba z niepełnosprawnością’ (w skrócie OzN) i co ten termin sygnalizuje. Posługiwanie się tym terminem jest dla niej wskazówką, że użytkownik języka jest świadomy i poświęcił chwilę na doedukowanie się. Sama autorka mówi, że określenie ‘osoba niepełnosprawna’ jest neutralne, niemniej posługiwanie się OzN wskazuje, że widzimy najpierw osobę a potem to wyrażenie przyimkowe, a nie jakąś osobę, gdzie przymiotnik jest definiujący.
Jestem bardzo ciekawa jak potoczą się losy części propozycji inkluzywnego języka. Te, które dotyczą wyłącznie słownictwa są łatwo przyswajalne, nietrudno przecież odmieniać przez przypadki ‘osobę z niepełnosprawnością’ i ‘człowieka z penisem’. Formy rzeczowników i czasowników z ‘_’ czy ‘*’ będą miały trudniejszą drogę adaptacji ze względu na to, że ingerują w kategorię językową, czyli rodzaj. Jedyne, co może ułatwić im zadomowienie się w polszczyźnie to frekwencja, czyli nic innego jak ich częste używanie.
Jeśli ktoś chce wiedzieć więcej, to niech sobie poczyta to:
Fishman, J. A. Do Not Leave Your Language Alone: The Hidden Status Agendas within Corpus Planning in Language Policy, 2006
A z tych materiałów korzystałam:
Profil i video Katarzyny Bierzanowskiej
Instagram Katarzyny Koczułap
https://www.instagram.com/kasia_coztymseksem/
I kanał na YT Pauliny Mikuły
Językozaur 
2 myśli w temacie “Cipka, osoby z penisem i planowanie języka”